การทำจุลินทรีย์เบญจคุณ และการนำไปใช้ทางการเกษตร

การเพาะเชื้อจุลินทรีย์ที่ดีด้วยข้าวสุก

ส่วนผสมและอุปกรณ์
1.ข้าวหุงสุกแบบแข็ง 1 ถ้วย
2.กระติกน้ำแข็งขนาดเล็ก 1 ใบ
3.ขวดพลาสติกตัดและเจาะรูโดยรอบ 1 ใบ
4.ปากกาเมจิก 1 ด้าม
5.ดินที่มีจุลินทรีย์ที่ดี เช่น ดินจอมปลวก ดินรากข้าว ดินกอไผ่
6.ช้อน 1 คัน
7.กะละมัง 1 ใบ
8.น้ำสะอาด สำหรับล้างข้าว

วิธีทำ
1.นำดินที่มีจุลินทรีย์ที่ดีใส่ลงไปก้นกระติก
2.ตักข้าวสุกใส่ในขวดพลาสติก ลดอุณหภูมิข้าวด้วยน้ำสะอาด สะเด็ดน้ำออก
3.นำขวดพลาสติกที่ใส่ข้าว วางลงในกระติก ปิดฝา และเขียนชื่อแหล่งที่มาของดิน และวันที่ทำ
4.ทิ้งไว้ 3 วัน จึงนำออกมาปั้นเชื้อเดี่ยว

หมายเหตุ
-จุลินทรีย์แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ จุลินทรีย์ที่ต้องการอากาศ ได้แก่ จุลินทรีย์ที่มาจากกอไผ่ และจอมปลวก จึงต้องเจาะรูระบายอากาศที่ฝากระติกด้วย 1 รู ถ้าไม่เจาะรูจะทำให้มีกลิ่นเหม็น ส่วนจุลินทรีย์ที่ไม่ต้องการอากาศ ได้แก่ จุลินทรีย์บริเวณรากข้าว รากผักตบชวา เมื่อใส่ดินเหล่านี้ลงไปล่อเชื้อ จึงไม่ต้องเจาะรูระบายอากาศ
-การล่อเชื้อและการเก็บเชื้อจุลินทรีย์ไว้ในกระติก ข้อดีคือ ควบคุมความชื้นได้ ได้รับแสงไม่มากเกินไป ดูแลสะดวก
-ข้าวที่นำมาใช้ล่อเชื้อ ควรหุงให้แข็งมากที่สุด นำมาใช้ในขณะที่ข้าวยังร้อนอยู่ แล้วใช้น้ำล้างเพื่อลดความร้อน

การเลี้ยงเชื้อจุลินทรีย์เดี่ยว

ส่วนผสม
1.ดินปลวก หรือดินรากข้าว หรือดินกอไผ่ 1 กิโลกรัม
2.น้ำตาลทรายแดง 2 ขีด
3.ยาคูลท์หรือนมเปรี้ยว เบญจคุณ 1 ขวดยาคูลท์
4.หัวอาหารไก่เล็ก 1 กิโลกรัม
5.รำอ่อน ½ กิโลกรัม
6.แป้งข้าวหมาก 1-2 ก้อน หรือข้าวหมาก ½ ห่อ
7.มูลสัตว์แห้ง 1 กิโลกรัม
8.ข้าวสุกที่มีหัวเชื้อจุลินทรีย์ดินปลวก หรือดินรากข้าว หรือดินกอไผ่ ประมาณ 2 ช้อนโต๊ะ
9.น้ำสะอาด ประมาณ 250 มิลลิลิตร

อุปกรณ์
1.ตะกร้าพลาสติก 1 ใบ
2.ท่อนไม้ 2 ท่อน
3.กระสอบป่าน 1 ผืน
4.ผ้าสำหรับใช้คลุมตะกร้า 1 ผืน
5.กะละมัง 2 ใบ

วิธีทำ
1.นำหัวอาหารไก่เล็ก มูลสัตว์ รำอ่อน ดินปลวก หรือดินรากข้าว หรือดินกอไผ่ และน้ำตาลทรายแดง มาผสมคลุกเคล้าให้เข้ากัน พักไว้
2.ตักข้าวสุกที่หัวเชื้อ จุลินทรีย์ชนิดเดียวกับดิน ใส่ลงในกะละมังอีกใบ เทนมเปรี้ยว น้ำสะอาด และบี้แป้งข้าวหมากผสมลงไป ผสมให้เข้ากัน
3.ค่อยๆ เทส่วนผสมในข้อ 2. ลงในส่วนผสมข้อ 1. ใช้มือคลุกเคล้าส่วนผสมให้เข้ากัน ทดสอบว่าส่วนผสมมีความชื้นเหมาะสม ด้วยการบีบส่วนผสม ต้องไม่มีน้ำไหลออกตามง่ามมือ และเมื่อคลายมือออกแล้วส่วนผสมจับตัวเป็นก้อน ถ้าแฉะเกินไป ให้เติมส่วนผสมแห้งปริมาณเท่ากันเพิ่มลงไป ถ้าแห้งเกินไป ให้เติมน้ำลงไป
4.ปั้นส่วนผสมให้เป็นก้อนกลมขนาดเท่าลูกเทนนิส นำก้อนหัวเชื้อมาคลึงกับกะละมัง จะช่วยให้ก้อนหัวเชื้อกลมเนียน เชื้อจุลินทรีย์เดินได้สม่ำเสมอ
5.นำก้อนหัวเชื้อใส่ลงในตะกร้า อย่าวางซ้อนกัน เพราะบริเวณที่ก้อนหัวเชื้อแต่ละก้อนสัมผัสกัน เชื้อจะเดินได้ไม่ดี

6.นำท่อนไม้ 2 ท่อน วางลงบนกระสอบป่านที่ชุบน้ำพอหมาด นำตะกร้าที่ใส่ก้อนหัวเชื้อวางลงบนท่อนไม้ ใช้ผ้าคลุมปิดปากตะกร้า อย่าให้ผ้าสัมผัสโดนก้อนหัวเชื้อ เพราะเมื่อดึงผ้าออก เชื้อจุลินทรีย์จะติดมากับผ้า และใช้ดึงกระสอบป่านอีกด้านหนึ่งมาคลุมปิดอีกชั้น
7.นำตะกร้าใส่ก้อนหัวเชื้อวางไว้ในที่มีอากาศถ่ายเท แต่ไม่มีลมโกรก ไม่โดนแสงใน 24 ชั่วโมงแรก ให้มีความชื้นอยู่เสมอ ทิ้งไว้ 7-10 วัน เชื้อราสีขาวจะเดินคลุมเต็มก้อน นำไปใช้เป็นส่วนผสมปั้นก้อนเบญจคุณต่อไป

สูตรปั้นก้อนจุลินทรีย์เบญจคุณ

ส่วนผสม
1.ก้อนหัวเชื้อดินปลวก ก้อนหัวเชื้อดินรากข้าว ก้อนหัวเชื้อดินกอไผ่ อย่างละ 1 ก้อน
2.ดินปลวก ดินรากข้าว ดินกอไผ่ อย่างละ 1 ส่วน ผสมรวมกันให้ได้ 1 กิโลกรัม
3.น้ำตาลทรายแดง 2 ขีด                                      
4.ยาคูลท์หรือนมเปรี้ยวเบญจคุณ 1 ขวดยาคูลท์                                              
5.หัวอาหารไก่เล็ก 1 กิโลกรัม
6.รำอ่อน ½ กิโลกรัม
7.แป้งข้าวหมาก 1-2 ก้อน
8.มูลสัตว์แห้ง 1 กิโลกรัม
9.น้ำสะอาด

อุปกรณ์
1.ตะกร้าพลาสติก 1 ใบ
2.ท่อนไม้ 2 ท่อน
3.กระสอบป่าน 1 ผืน
4.ผ้าสำหรับใช้คลุมตะกร้า 1 ผืน
5.กะละมัง 2 ใบ

วิธีทำ
1.นำก้อนหัวเชื้อดินปลวก ก้อนหัวเชื้อดินรากข้าว และก้อนหัวเชื้อดินกอไผ่มาทุบให้แตก แล้วบดให้เป็นผงละเอียด พักไว้
2.นำหัวอาหารไก่เล็ก รำอ่อน คลุกให้เข้ากัน แล้วใส่ผงก้อนหัวเชื้อทั้ง 3 อย่างลงไป ตามด้วยน้ำตาลทรายแดง แล้วใส่ดินปลวก ดินรากข้าว ดินกอไผ่ ลงไป ใส่มูลสัตว์ลงไปผสมคลุกเคล้าให้เข้ากัน พักไว้
3.เตรียมกะละมังอีกใบ เทนมเปรี้ยว และบี้แป้งข้าวหมากผสมลงไป แล้วเทน้ำสะอาดลงไป ผสมให้เข้ากัน
4.ค่อยๆ เทส่วนผสมในข้อ 3. ลงในส่วนผสมข้อ 2. ใช้มือคลุกเคล้าส่วนผสมให้เข้ากัน ทดสอบว่าส่วนผสมมีความชื้นเหมาะสม ด้วยการบีบส่วนผสม ต้องไม่มีน้ำไหลออกตามง่ามมือ และเมื่อคลายมือออกแล้วส่วนผสมจับตัวเป็นก้อน ถ้าแฉะเกินไป ให้เติมส่วนผสมแห้งปริมาณเท่ากันเพิ่มลงไป ถ้าแห้งเกินไป ให้เติมน้ำลงไป
5.ปั้นส่วนผสมให้เป็นก้อนกลม ขนาดเท่าลูกเทนนิส แล้วนำก้อนหัวเชื้อเบ­จคุณมาคลึงกับกะละมัง จะช่วยให้เป็นก้อนกลมเนียน เชื้อจุลินทรีย์เดินได้สม่ำเสมอ
6.นำก้อนหัวเชื้อเบญจคุณใส่ลงในตะกร้า พยายามอย่าวางซ้อนกัน เพราะบริเวณที่ก้อนหัวเชื้อแต่ละก้อนสัมผัสกัน เชื้อจะเดินได้ไม่ดี
7.นำท่อนไม้ 2 ท่อน วางลงบนกระสอบป่านที่ชุบน้ำพอหมาด แล้วนำตะกร้าที่ใส่ก้อนหัวเชื้อวางลงบนท่อนไม้ ใช้ผ้าคลุมปิดปากตะกร้า พยายามอย่าให้ผ้าสัมผัสโดนก้อนหัวเชื้อ เพราะเมื่อดึงผ้าออก เชื้อจุลินทรีย์จะติดมากับผ้า และใช้ดึงกระสอบป่านอีกด้านหนึ่งมาคลุมปิดอีกชั้น
8.นำตะกร้าใส่ก้อนหัวเชื้อเบญจคุณวางไว้ในที่มีอากาศถ่ายเท แต่ไม่มีลมโกรก ไม่โดนแสง ใน 24 ชั่วโมงแรก พยายามให้มีความชื้นอยู่เสมอ ทิ้งไว้ 7-10 วัน เชื้อราสีขาวจะเดินคลุมเต็มก้อน พร้อมนำไปขยายก้อนต่อไป ก้อนเบญจคุณที่ดี ด้านนอกต้องเป็นสีขาว ตรงกลางด้านในต้องเป็นสีแดง ถ้าสีแดงอยู่ด้านนอก แสดงว่าบ่มไม่ดี

 วิธีการขยายเชื้อเบญจคุณแบบก้อน

1.หัวเชื้อเบญจคุณ 1-2 ก้อน (น้ำหนักประมาณก้อนละ 0.2 กก.) ต่ออาหารสัตว์เล็ก 1 กก.ทุบหรือบดละเอียดคลุกให้เข้ากัน
2.เติมน้ำตาลทรายแดง ½ กิโลกรัม
3.เติมน้ำนมสดครึ่งลิตร (อย่าให้มากเกินจะทำให้เปียกแฉะ)
4.เติมมูลสัตว์แห้ง (มูลหมู วัว ควาย เป็ด ไก่ นก) 1 กิโลกรัม
5.ผสมน้ำธรรมดาพอหมาดๆ ถ้าแฉะเกินไปจะเน่า ถ้าแห้งเกินไปจะช้าแล้วปั้นเป็นก้อนกลม
6.ใช้ผ้าชุบน้ำคลุมไว้ 7-10 วัน เมื่อเชื้อเดินคลุมเต็มก้อน จึงนำไปใช้งานได้

การนำก้อนจุลินทรีย์เบญจคุณไปใช้งาน

1.ใช้โดยตรง
-พื้นที่แปลงเล็ก ให้ฝังก้อนเบญจคุณ1 ก้อน/ตารางเมตร แล้วจึงโรยมูลสัตว์ 2 กำมือ รดน้ำทิ้งไว้ก่อนปลูก 10-15 วัน
-ไม้กระถาง ให้แหวกดินให้เป็นรู แล้วทุบจุลินทรีย์เบญจคุณให้เป็นก้อนเล็กๆ ใส่ลงไปในรู แล้วใส่มูลสัตว์ตามลงไป เพื่อเป็นอาหารของจุลินทรีย์ จากนั้นจึงรดน้ำ
ครั้งต่อไป ประมาณ 1-2 เดือน ไม่ต้องใส่ก้อนเบญจคุณอีกแล้วใส่เฉพาะมูลสัตว์เล็กน้อย จุลินทรีย์จะออกมากินมูลสัตว์ และถ้าต้องการให้จุลินทรีย์มีชีวิตอยู่ได้นานๆ ให้นำเศษถ่านมาตำแล้วยัดลงไปในรูด้วย เมื่อหมดอาหาร จุลินทรีย์จะเข้าไปอาศัยอยู่ในรูพรุนของถ่าน

2.ใช้ทำน้ำหมักชีวภาพสำหรับสลายตอชัง และวัชพืช

ส่วนผสม
1.ก้อนเบญจคุณ 15 ก้อน
2.รำอ่อน   10 กิโลกรัม
3.น้ำตาลทรายแดง  5 กิโลกรัม
4.นมเปรี้ยวเบญจคุณ 1 ลิตร
5.น้ำสะอาด 200 ลิตร
6.ถังหมักขนาด 200 ลิตร

วิธีทำ
1.เติมน้ำธรรมดาประมาณ 20 ลิตร ลงในถังหมัก แล้วใส่รำอ่อน น้ำตาลทรายแดง นมเปรี้ยวเบญจคุณ ลงไปกวนให้เข้ากัน
2.เติมน้ำจนถึง 180 ลิตร แล้วใส่หัวเชื้อเบญจคุณ 15 ก้อน กวนให้เข้ากัน
3.ปิดฝาให้สนิท และเจาะรูระบายอากาศ เพื่อป้องกันไม่ให้ระเบิด หมักทิ้งไว้ 4-5 วัน จะได้น้ำหมักที่มีกลิ่นหอมอมเปรี้ยว และมีฝ้าสีขาวขึ้นบนผิวหน้า

วิธีใช้
1.พ่นสลายอินทรียวัตถุ เช่น เศษวัชพืช ตอข้าว ฟางข้าว ทางปาล์ม ฯลฯ ให้ใช้ในอัตราผสมน้ำธรรมดา 1:20 ลิตร
2.นำไปทำปุ๋ยอินทรีย์หมักเอง โดยใช้อัตราส่วนต่อน้ำหมัก 200 ลิตร ทำปุ๋ยอินทรีย์ได้ 1 ตัน ประกอบด้วยมูลสัตว์แห้ง 700 กิโลกรัม รำอ่อน 300 กิโลกรัม หมักทิ้งไว้โดยใส่กระสอบปุ๋ยเก่า มัดปากถุง 15 วันเป็นต้นไป จึงสามารถนำไปใช้ได้ ถ้าจะใช้แบบกระจายเอง ให้ใช้หมักบนพื้นซีเมนต์สูงประมาณ 1 ศอก แล้วใช้กระสอบป่านชุบน้ำคลุมไว้ 15 วัน ไม่ต้องพลิกกลับ

สูตรการทำนมเปรี้ยวเบญจคุณ

ส่วนผสมสำหรับทำน้ำหมักเชื้อตั้งต้น
1.น้ำมะพร้าวอ่อน หรือ น้ำซาวข้าว 5 ลิตร
2.น้ำตาลทรายแดง ½   กิโลกรัม

วิธีทำ
นำน้ำมะพร้าวหรือน้ำซาวข้าวมาผสมกับน้ำตาลทรายแดง คนให้เข้ากัน แล้วหมักใส่ภาชนะมีฝาปิด ทิ้งไว้ 7-15 วัน จะได้น้ำหัวเชื้อหมักนมเปรี้ยว ให้นำหัวเชื้อมาผสมกับนม เพื่อทำนมเปรี้ยวต่อไป

ส่วนผสมสำหรับทำนมเปรี้ยว
1.หัวเชื้อหมักจากน้ำมะพร้าว 1 ลิตร  
2.นมสด หรือนมตกเกรด หรือนมผง 10 ลิตร

วิธีทำและการนำไปใช้
นำนมผสมกับน้ำหัวเชื้อ แล้วใส่ถังหมักไว้ 21 วัน จะเกิดการแยกชั้นไขมัน ถ้าเป็นหางนม ไขมันจะไม่ลอย แต่เนื้อนมจะตกตะกอน ถ้าจะให้ดีควรเปิดฝาคนทุกๆ 2 วัน นมนี้เรียกกว่า นมเปรี้ยวเบญจคุณสามารถนำไปใช้แทนนมเปรี้ยวในการทำปั้นก้อนจุลินทรีย์เบญจคุณได้ หรือใช้เป็นเอ็นไซม์ฉีดพ่นผัก ข้าว ผลไม้ ในอัตราส่วนผสมกับน้ำ 1: 80 (น้ำ 80 ลิตร ต่อน้ำนมเปรี้ยว 1 ลิตร)

สูตรการทำฮอร์โมนเบญจคุณ

ฮอร์โมนมีอยู่ 3 ประเภท คือ 
1.ฮอร์โมนผลไม้ ได้จากการหมักผลไม้ทุกชนิด
2.ฮอร์โมนพืช ได้จากการหมักเศษพืชผักต่างๆ
3.ฮอร์โมนสัตว์ ได้จากการหมักเศษ หอย ปู ปลาต่างๆ
-น้ำหมักเอ็นไซม์จากผลไม้ ปริมาณ 200 ลิตร

ส่วนผสม
1.ผลไม้ 40-60 กิโลกรัม (อย่างน้อย 5 ชนิด)  
2.น้ำตาลทรายแดง 5 กิโลกรัม
3.นมเปรี้ยว 1 ลิตร
4.ก้อนจุลินทรีย์เบญจคุณ15 ก้อน

วิธีทำ
หั่นหรือสับผลไม้ให้เป็นชิ้นเล็กๆ แล้วนำส่วนผสมทั้งหมดคลุกเคล้าให้เข้ากัน แล้วเติมน้ำให้ได้ 180 ลิตร ปิดฝาทิ้งไว้ 45 วัน จึงนำไปใช้

 วิธีใช้
ใช้ฉีดพ่นทางใบเป็นอาหารเสริมให้พืช หรือเติมเร่งน้ำหนัก (ใช้อัตรา 1:40 ขึ้นไป) อัตราในการฉีดพ่น (ฮอร์โมน : น้ำ) สำหรับข้าว พ่นเมื่อข้าวแตกกอ ใช้ 1: 100 ลิตร ฉีดทุกๆ 15 วัน หรือ 30 วัน ส่วนผัก ผลไม้ ใช้ 1: 40 ลิตร (ถ้าเข้มข้นเกินไป ให้เริ่มจาก 1:80 ก่อน)

น้ำหมักจากหอยทาก เร่งการเจริญเติบโต

ส่วนผสม
1.หอยทาก 1 กิโลกรัม
2.น้ำตาลทรายแดง ½ กิโล
3.น้ำ 2 ลิตร
4.ก้อนจุลินทรีย์เบญจคุณ 1 ก้อน

วิธีทำและการนำไปใช้
นำส่วนผสมทั้งหมดมาผสมให้เข้ากัน นำท่อน้ำมาเจาะรู ใส่ลงไปกลางถัง เพื่อสะดวกในการตักน้ำหมักไปใช้ หมักนานประมาณ 1 เดือน เปลือกหอยทากจะยุ่ย ถ้ามีกลิ่นเหม็นมาก ให้เติมรำลงไปประมาณ 1-2 กำมือ เพราะรำจะเป็นอาหารจุลินทรีย์ น้ำหมักหอยทากนี้

เอกสารอ้างอิง ศุภชัย สถาพร การเพาะเลี้ยงชีวิตในดิน เอกสารเรียงพิมพ์เพื่อมูลนิธิจำเนียร สาระนาค, 2557

ข้อมูลจาก วารสารเกษตรกรรมธรรมชาติ ฉบับที่ 4/2558 “จุลินทรีย์เบญจคุณ สุดยอดจุลินทรีย์ 5 ใน 1 พลังฟื้นคืนชีวิตให้ผืนดิน”

สั่งซื้อ  ฉบับที่ 4/2558